Prawidłowy rozwój mowy dziecka jest podstawą jego globalnego rozwoju. Dzięki temu, że rozumie ono mowę poznaje otaczający świat, a dzięki umiejętności mówienia może wyrażać swoje potrzeby, uczucia, spostrzeżenia.
Rozwój mowy dziecka jest jednak sprawą indywidualną i może przebiegać różnie u różnych dzieci.
Możemy wyodrębnić cztery okresy w rozwoju mowy dziecka (wg. L. Kaczmarka)
Są to:
okres melodii od momentu urodzenia się dziecka do ukończenia pierwszego roku życia,
okres wyrazu (1 – 2 roku życia)
okres zdania (2 – 3 roku życia)
okres swoistej mowy dziecięcej (3 – 7 roku życia)
Każdy z tych okresów cechuje specyficzna dynamika rozwoju.
Okres melodii
Rozpoczyna się wraz z pierwszym krzykiem dziecka zaraz po urodzeniu. W tym najwcześniejszym okresie właśnie krzykiem dziecko komunikuje się z otoczeniem. Około 2 – 3 miesiąca życia pojawia się głużenie (np. guu, agu, ghy…), które stanowi odruch bezwarunkowy, a dźwięki wydawane są podobne u wszystkich dzieci na całym świecie. Jest też swoistym treningiem narządów artykulacyjnych. Około 6 miesiąca życia pojawia się gaworzenie, które polega na powtarzaniu i naśladowaniu dźwięków mowy. Dziecko artykułuje dźwięki przypadkowo, ale też powtarza te zasłyszane z otoczenia – „ rozmawia” z dorosłymi posługując się prostymi sylabami. Dzieci niesłyszące nie gaworzą. Dziecko zaczyna rozumieć co do niego mówimy i odpowiadać na swój sposób. Gaworzenie dzieci różnych narodowości coraz bardziej upodabnia się w brzmieniu do ich ojczystego języka.
Okres wyrazu
Okres ten obejmuje drugi rok życia dziecka. Pierwsze wyrazy mogą pojawiać się przed pierwszym rokiem życia, i nie są kojarzone z konkretnym przedmiotem. Na kolejnych etapach rozwoju, w następstwie wielokrotnych powtórzeń połączonych z odszukiwaniem osób czy przedmiotów, następuje rozumienie i właściwe użycie słów. Dziecko zaczyna wymawiać większość samogłosek (za wyjątkiem nosowych) oraz najłatwiejszych do wymówienia spółgłosek. Głoski trudniejsze zastępuje łatwiejszymi, trudne wyrazy upraszcza i skraca. Pierwszymi komunikatami dziecka są onomatopeje, tzn. wyrazy dźwiękonaśladowcze: hau, miał, ko, be, me….
Dziecko około półtoraroczne wypowiada do pięćdziesięciu wyrazów, a pod koniec tego okresu słownik jego zawiera około czterystu słów (Sołtys - Chmielowicz, 1993, 33).
Okres zdania
Okres zdania pojawiający się pomiędzy drugim a trzecim rokiem życia, cechują zdania dwuwyrazowe. Początkowo są to zlepki wyrazowe lub równoważniki zdań. Z czasem pojawiają się zdania trzy i więcej wyrazowe. Pomimo błędów gramatycznych mowa dziecka jest coraz bardziej zrozumiała dla najbliższego otoczenia. Dziecko wymawia w zasadzie większość głosek, a pod koniec tego okresu mogą pojawić się głoski syczące (s, z, c, dz) a nawet szumiące (sz, ż, cz, dż). Najczęściej jednak głoski trudniejsze zastępowane są łatwiejszymi (np. szumiące zastępowane są syczącymi, a głoska r głoską l lub j) a te które w izolacji wymawiane są prawidłowo w wypowiedziach spontanicznych często bywają upraszczane. W tym okresie słownik dziecka znacznie się wzbogaca do około 1000 słów.
Okres swoistej mowy dziecięcej
Okres ten trwa najdłużej i ostatecznie prowadzi do pełnego zrozumienia mowy dziecka przez otoczenie. Dziecko zaczyna prowadzić swobodne rozmowy. Częstym zjawiskiem w tym okresie jest przestawianie głosek lub całych sylab w trudniejszych wyrazach. Czasem dzieci tworzą „własne” wyrazy – nazwy np. „ doroślinny” – dla dorosłych.
U dzieci w tym okresie ( u dzieci 4 – 5 letnich) można dostrzec duże zainteresowanie światem i niekończące się pytania o wszystko.
W zakresie artykulacji:
- dziecko 3 letnie – poprawnie wymawia większość głosek , może zamieniać sz, ż, cz, dż na s, z, c, dz lub na ś, ź ć, dź; r na l, czasem k, g na t, d
- dziecko 4 letnie – artykulacja stopniowo poprawia się i w stosunku do trzylatka nie powinna już występować zamiana głosek k, g na t, d, pozostałe zamiany mogą występować nadal
- dziecko 5 letnie – powinna pojawić się poprawna wymowa głosek s, z, c, dz oraz głosek sz, ż cz, dż, może jeszcze występować zamiana r na l ( 35% dzieci w tym wieku prawidłowo wymawia r)
- dziecko 6 letnie – artykulacja wszystkich głosek powinna być prawidłowa, mogą się jeszcze zdarzać pomyłki, ale powinny być coraz rzadsze
Dziecko 7 letnie – poprawna wymowa wszystkich głosek języka polskiego
Pamiętajmy jednak, że każde dziecko jest inne i rozwija się we własnym tempie. Jeżeli jednak pojawiają się w jego mowie nieprawidłowości najlepiej skontaktować się z logopedą. Wady wymowy można usunąć, ale trzeba je w porę zdiagnozować i podjąć właściwą terapię. A systematyczna praca zarówno z logopedą jak i w domu z rodzicami przyniesie na pewno oczekiwane efekty.
Kaczmarek L., (1988), Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin.
Michalak-Widera I., Węsierska K., (2001), Aby nasze dzieci mówiły pięknie. Program terapii stymulującej nabywanie mowy przez dzieci prawidłowo rozwijające się, jak i te, u których rozwój przebiega nieharmonijnie, Katowice.
Sawa B., (1990), Dzieci z zaburzeniami mowy, Warszawa.
Sołtys-Chmielowicz A., (1993), Rozwój mowy dziecka, [w:] Sołtys-Chmielowicz A., Tkaczyk G., Usprawnianie mowy u dzieci specjalnej troski. Metodyka postępowania, Lublin, 30-38